W tych dniach wspominamy kolejną rocznicę wprowadzenia w Polsce Stanu Wojennego (13 grudnia 1981r.) i najbardziej dramatycznego wydarzenia, które jest z nim związane – zbrojnej pacyfikacji kopalni węgla kamiennego „Wujek” w Katowicach (16 grudnia 1981r.). W wyniku pacyfikacji zginęło 9 górników, a 21 zostało rannych.

 

 

Oficjalnym powodem ogłoszenia stanu wojennego była pogarszająca się sytuacja gospodarcza kraju, której przejawami były m.in. brak zaopatrzenia w sklepach, w tym w żywność   oraz zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego w kraju wobec zbliżającej się zimy. Jednak rzeczywistymi powodami były obawy reżimu komunistycznego przed utratą władzy, związane z utratą kontroli nad niezależnym ruchem związkowym, w szczególności Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym "Solidarność". Niektórzy historycy wskazują także na problem walki różnych stronnictw w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) nie mogących dojść do porozumienia w kwestii formy i zakresu reform ustroju polityczno-gospodarczego państwa.  

 

 

 

W dniu wprowadzenia stanu wojennego w działaniach na terytorium kraju wzięło udział ok. 70 tys. żołnierzy Wojska Polskiego, 30 tys. funkcjonariuszy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w tym oddziały ZOMO (Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskie).  Na ulice miast wyjechało 1750 czołgów i 1400 pojazdów opancerzonych, 500 wozów bojowych piechoty, 9000 samochodów. Użyto też kilku eskadr helikopterów i samoloty transportowe.

 

10 tysięcy funkcjonariuszy wzięło udział w Akcji "Jodła", której celem było zatrzymanie i umieszczenie w uprzednio przygotowanych aresztach i więzieniach wytypowanych osób, uznanych za groźne dla bezpieczeństwa państwa. Nadano im status internowanych. W ciągu pierwszego tygodnia trwania stanu wojennego w więzieniach i ośrodkach internowania znalazło się ok. 5000 osób. Ogółem, w okresie trwania stanu wojennego, zostało internowanych ok. 10 000 osób w 49 ośrodkach internowania na terenie całego kraju. Byli to głównie przywódcy NSZZ "Solidarność", doradcy związku i związani z nim intelektualiści oraz działacze opozycji demokratycznej. Dalszym 4000 osób, głównie przywódcom i uczestnikom strajków i protestów, przedstawiono zarzuty prokuratorskie,  osądzono i skazano zwykle na kary więzienia, niektóre w zawieszeniu.

 

Inną spektakularną akcją związaną z wprowadzaniem stanu wojennego była rozpoczęta kilkanaście minut przed północą (12/13 grudnia) Akcja „Azalia”, mająca na celu opanowanie i wyłączenie central telefonicznych. Do 451 obiektów w całym kraju wkroczyły uzbrojone oddziały, sformowane z 700 funkcjonariuszy SB (Służby Bezpieczeństwa) i MO (Milicji Obywatelskiej), 3000 żołnierzy Wojsk Ochrony Pogranicza oraz innych jednostek wojskowych MSW, a także 1200 żołnierzy oddelegowanych przez wojsko.

 

W związku z  wprowadzeniem stanu wojennego narzucono społeczeństwu szereg rygorów, takich jak godzina milicyjna, zakaz zgromadzeń czy zawieszenie działalności stowarzyszeń, związków zawodowych itd., mogła jedynie działać dominująca partia – PZPR.

 

 

Wprowadzając stan wojenny zmilitaryzowano szereg kluczowych zakładów pracy. W sądownictwie wprowadzono tryb doraźny w którym obowiązywały zaostrzone kary do kary śmierci włącznie. Powstała Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego składająca się z wysokich rangą oficerów wojska na czele z gen. Wojciechem Jaruzelskim (pełniącym ówcześnie funkcje I sekretarza KC PZPR, premiera, Ministra Obrony Narodowej). Zadaniem rady miało być administrowanie krajem w czasie obowiązywania stanu wojennego.

Wydarzenia stanu wojennego w Polsce stały się inspiracją i tematem licznych utworów poetyckich, z których kilkanaście chciałbym  zaprezentować. Mimo, że nieco różnią się podejściem do „tematu” mają jedną cechę wspólną, powstały w tamtym, trudnym czasie i oddają stan ducha ich twórców, a przede wszystkim  atmosferę „tamtych dni”. Niektóre są ilustrowane filmami z okresu stanu wojennego. Są na nich, jak dzisiaj byśmy to określili, „mocne sceny” – niestety prawdziwe.   

 

 

Elegia grudniowa - POSŁUCHAJ
Jan Krzysztof Kelus, piosenka autorska
(1982)

 

 

 Ostatnia szychta na KWK „Piast” - POSŁUCHAJ

 

Utwór ten nawiązuje do strajku w kopalni węgla kamiennego „Piast” w Bieruniu na Śląsku, który był najdłuższym protestem robotniczym stanu wojennego. Strajk rozpoczął się 14 grudnia, 650 metrów pod ziemią. Był odpowiedzią na zatrzymanie działaczy Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność. Strajk rozpoczęli górnicy pierwszej zmiany, następnie do strajkujących dołączyli  górnicy innych zmian  oraz pracujący na innych poziomach kopalni. 15 grudnia w podziemiach „Piasta” strajkowało już ponad 2 tys. osób. Od początku udział w proteście był dobrowolny i ten, kto chciał, mógł wyjechać na powierzchnię. 28 grudnia 1981r., w związku z tym, że dalsze przedłużanie protestu mogło stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia jego uczestników górnicy zdecydowali o jego przerwaniu. Wieczorem na powierzchnię wyjechało około tysiąc osób. Jeszcze tego samego dnia rozpoczęły się aresztowania i internowania uczestników strajku, które ciągnęły się przez następne kilka dni. Wielu górników za udział w podziemnym proteście zostało zwolnionych z pracy. Byli wprawdzie ponownie do niej przyjmowani, ale zazwyczaj już na nowych, o wiele gorszych warunkach. Siedem osób stanęło przed sądem.
(za: J. Neja, Jak strajkował „Piast”?,   http://internowani.xg.pl/index.php?type=article&aid=603)

 

 

Za dobry powrót do Itaki - POSŁUCHAJ
Jan Krzysztof Kelus, piosenka autorska
(1982, czerwiec, Białołęka)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ten i następny utwór opowiada o pacyfikacji Kopalni Węgla Kamiennego „Wujek”.

 

 

 

Utwór ten w poetycki sposób nawiązuje do strajków górniczych na początku stanu wojennego.
Ogółem na Śląsku strajkowało 25 kopalni.

 

 

 

Na zakończenie tego wyboru jeszcze dwie pieśni w pięknym wykonaniu, nieżyjącej już niestety, Nataszy Czarmińskiej, nie związane wprawdzie bezpośrednio z wprowadzeniem stanu wojennego ale dające nadzieję i mogące być swoistym epilogiem, przesłaniem, które z tego, tragicznego w dziejach naszego narodu wydarzenia, wynika.