Obchodzimy właśnie kolejną, 95 rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego, określanego mianem – pierwszego zwycięskiego powstania polskiego. Było ono wyrazem dążeń mieszkańców Wielkopolski do przynależności do odradzającego się państwa polskiego.

Sytuacja polityczna i narodowościowa na terenach byłego zaboru pruskiego była dość skomplikowana i niejednoznaczna. Tuż po podpisaniu przez Niemcy rozejmu na froncie zachodnim (11 listopada 1918r.) wybuchła na ich terenie rewolucja, zaczęły powstawać, przejmujące władzę Rady Robotnicze i Żołnierskie. W podobny sposób sytuacja rozwijała się także w Wielkopolsce. Tutaj w skład Rad wchodzili także Polacy, zajmując często dominującą pozycję. Powstawały także jednolite narodowościowo polskie Rady Ludowe. Ich działalność koordynował powołany w listopadzie 1918r. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej (NRL). Głównym celem, który sobie postawiła NRL było dążenie do przyłączenia ziem byłego zaboru pruskiego do Polski w oparciu o poparcie dla tej idei zwycięskich państw Ententy. 

 Naczelna Rada Ludowa na posiedzeniu 5 grudnia 1918.

Jednym z elementów realizacji tego programu było rozpisanie i przeprowadzenie wyborów delegatów do Polskiego Sejmu Dzielnicowego. Wybory odbyły się pomiędzy 16 listopada a 1 grudnia 1918r. Należy w tym miejscu podkreślić przyznanie w nich kobietom zarówno biernego jak i czynnego prawa wyborczego.  Wybrany w ten sposób Sejm Dzielnicowy  obradował pomiędzy 3 a 5 grudnia 1918 roku w budynku Kina Apollo przy ul. Piekary 17 w Poznaniu, a w jego obradach brało udział około 1100 posłów, z czego ponad połowa wywodziła się z Wielkopolski. Jedną z ważniejszych uchwał było powołanie Naczelnej Rady Ludowej jako jedynej i legalnej władzy zwierzchniej Polaków w Niemczech. Pomimo, że Sejm nie mógł podjąć uchwały o oderwaniu ziem polskich od Niemiec, wyraził on wolę powstania zjednoczonego państwa polskiego z dostępem do morza. W tej sprawie wysłano między innymi telegramy do Georges'a Clemenceau, Thomasa Woodrow Wilsona i Davida Lloyd George'a.

Pierwsze posiedzenie Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, 3 grudnia 1918r.

W odpowiedzi na zorganizowanie przez Polaków obrad Sejmu Dzielnicowego, w dniach od 12 do 13 grudnia odbył się zjazd delegatów niemieckich rad ludowych. Brało w nim udział 1500 osób, a towarzyszył mu szereg niemieckich demonstracji postulujących utrzymanie ziem zachodnich w Rzeszy. Jedną z nich był przemarsz 6 tys. żołnierzy przez Poznań. Ponadto wraz z opanowaniem rewolucji przez niemiecki rząd centralny rozpoczęto przygotowania do siłowego rozprawienia się z, jak to nazywano, „polskim buntem”. Wzmacniano oddziały Straży Granicznej, przesuwano oddziały powracające z frontu zachodniego do garnizonów na terenie Wielkopolski

Mimo, że NRL nie dążyła do zbrojnego rozwiązania konfliktu,  po stronie polskiej  rozpoczęto przygotowania do wybuchu powstania. Prym w tych działaniach wiodła Polska Organizacja Wojskowa (POW) zaboru pruskiego oraz Tajny Sztab Wojskowy na którego czele stanął por. Mieczysław Paluch. Korzystając z możliwości tworzenia zastępczych oddziałów zbrojnych o mieszanym składzie narodowościowym (za zgodą władz niemieckich), tzw. Kompanii Straży i Służby Bezpieczeństwa udało się utworzyć, wbrew intencji władz, kilkanaście kompanii o jednolitym, polskim składzie narodowościowym. Dodatkowymi formacjami o charakterze militarnym były oddziały Straży Ludowej podporządkowane NRL. Pod koniec grudnia  1918 roku sytuacja polityczna zaczęła się zaostrzać.

Porucznik Mieczysław Paluch – organizator polskich oddziałów wojskowych
 – jeden z pierwszych przywódców powstania (fotografia późniejsza)

Bezpośrednią przyczyna wybuchu powstania był przyjazd do Poznania wielkiego polskiego pianisty Ignacego Paderewskiego, który miał miejsce 26 grudnia 1918r. Pobyt Paderewskiego spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem ze strony Polaków, natomiast wrogością ze strony niemieckiej. 27 grudnia w godzinach południowych Niemcy zorganizowali demonstrację złożoną z uzbrojonych żołnierzy, doszło do zrywania polskich i alianckich flag. Gdy demonstracja niemiecka dotarła w okolice Hotelu Bazar, w którym mieszkał Paderewski doszło do wymiany ognia z przybyłymi oddziałami polskimi. Był to początek powstania – w ciągu kilku następnych dni Polacy opanowali strategiczne punkty Poznania oraz rozpoczęli działania na prowincji, zajmując prawie bez walki kilka powiatów, na terenie innych toczono ciężkie walki z Niemcami.

Manifestacja ludności polskiej przed Bazarem Poznańskim,
w którym mieszkał i z okna którego przemawiał Ignacy Paderewski
- 27 grudnia 1918r.

Chcąc zjednoczyć wszystkie polskie oddziały pod jednym dowództwem, Komisariat NRL utworzył Komendę Główną Wojsk Powstańczych, a tymczasowym dowódcą powstania mianował majora Stanisława Taczaka. Jego największym zadaniem było zintegrowanie już istniejących i nowych, żywiołowo powstających oddziałów w jedną armię. Stworzył w tym celu  Sztab Generalny Armii Wielkopolskiej, oraz sformował dziewięć wielkopolskich Okręgów Wojskowych. 

Major Stanisław Taczak
– tymczasowy dowódca powstania w pierwszych tygodniach jego trwania

8 stycznia 1919 roku Komisariat NRL oficjalnie przejął władzę cywilną i wojskową, na wyzwolonych terenach. Mianował jednocześnie na wodza naczelnego powstania generała Józefa Dowbora-Muśnickiego, który przejął oficjalnie dowództwo z dniem 16 stycznia 1919r. Kontynuował on organizację Armii Wielkopolskiej wprowadzając m.in. obowiązkową służbę wojskową i powołując pod broń 11 roczników rekrutów, dzięki czemu udało mu się stworzyć blisko 100-tysięczną armię.

W toku walk ukształtowały się trzy fronty powstańcze: północny wzdłuż Noteci, zachodni wzdłuż Odry oraz południowy wzdłuż granicy ze Śląskiem. Mniej więcej od połowy stycznia 1919r. strona niemiecka przejęła inicjatywę, na front wielkopolski ściągnięto dodatkowe jednostki wojskowe wyposażone w artylerią i pociągi pancerne. Pomimo odparcia niemieckiej kontrofensywy sytuacja powstańców stawała się dosyć poważna. Wyjaśniło ją rozszerzenie, pod francuskim naciskiem, podpisanego 16 lutego 1919r. rozejmu w Trewirze (przedłużał on rozejm niemiecko-aliancki z 11 listopada 1918r.) na front wielkopolski. Podpisanie rozejmu nie przerwało koncentracji wojsk niemieckich, szykujących się do kontrataku. Także w czasie jego trwania dochodziło do licznych prowokacji  niemieckich i starć na linii demarkacyjnej.

Mapa obrazująca zasięg Powstania Wielkopolskiego:
czarną liną zaznaczono granice Wielkiego Księstwa Poznańskiego ustalone
na Kongresie Wiedeńskim (1815),
linią zieloną – linię demarkacyjną zgodnie z rozejmem w Trewirze,
zaś linią czerwoną ziemie przyznane Polsce decyzją traktatu wersalskiego.

Powyższe opracowanie, ze zrozumiałych względów, mające formę ogólnego zarysu tematu powstało w oparciu o „Kronikę Powstań Polskich” oraz strony internetowe traktujące o Powstaniu Wielkopolskim, z których na szczególną uwagę, moim zdaniem, zasługuje ta przygotowana przez Urząd Miejski Poznania i do zapoznania się z którą serdecznie zapraszam.

 http://www.poznan.pl/powstanie/

Miłośników militariów, do których i ja się zaliczam, zapraszam do obejrzenia barwnych tablic przedstawiających umundurowanie, wyposażenie i uzbrojenie wojsk powstańczych oraz odznaki pamiątkowe. Zostały one przygotowane na podstawie cyklu Zeszytów historycznych wydanych przez Gazetę Wyborczą z okazji obchodów 90 rocznicy (2008r.) wybuchu Powstania Wielkopolskiego

Głównym motywem rewersu, wybitej w nakładzie 9,4 tys. sztuk, złotej monety o nominale 200 zł  jest stylizowany wizerunek szarżujących ułanów oraz strzelających z postawy klęczącej w ich kierunku żołnierzy niemieckich. Na awersie u dołu z lewej strony monety znajduje się wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej. Z prawej strony stylizowany wizerunek orła trzymającego w dziobie i szponach ogniwa rozerwanego łańcucha. W tle fragment apelu wydanego przez dowództwo ostrowskiego okręgu wojskowego.

ps. 

Jednym ze sposobów upamiętniania ważnych wydarzeń historycznych jest budowa pomników, które mają być świadectwem przeszłości przekazywanym kolejnym pokoleniom. Temu celowi miał też służyć ufundowany przez społeczeństwo miasta Leszna pomnik Powstańców Wielkopolskich.