|
Dobiegający końca rok 2010 był, z racji 200 rocznicy urodzin największego polskiego kompozytora, Rokiem Fryderyka Chopina. Z tej to właśnie okazji chciałbym przedstawić sylwetkę oraz twórczość naszego „wieszcza narodowego” w dziedzinie muzyki. Określenie to wydaje mi się jak najbardziej uprawnione, gdyż muzyka Chopina jest jedną z podstaw naszej świadomości narodowej, podobnie jak twórczość poetycka i literacka Mickiewicza czy Słowackiego.
Louis-Auguste Bisson, Fryderyk Chopin,
dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa przy 65,
rue Saint-Germain-l’Auxerrois, najpóźniej w 1847 Dzieciństwo Fryderyk Franciszek Chopin urodził się 22 lutego lub (jak podają niektóre źródła) 1 marca 1810 roku w Żelazowej Woli. Według legendy Chopin urodził się przy grze swojego ojca, Mikołaja, na skrzypcach w jednej z dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka, w której mieszkali jego rodzice Mikołaj i Justyna. Około połowy 1810 rodzina Chopinów przeniosła się do Warszawy do pałacu Saskiego, w którym mieściło się Liceum Warszawskie, gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego. Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbków, Fryderyk jeździł tam na wakacje, a młody Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina. Dom Chopina w Żelazowej Woli
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie, początkowo lekcji udzielała mu matka, a od 1816r. Wojciech Żywny. Następnym nauczycielem Fryderyka był, pochodzący – tak samo jak Żywny – z Czech, Wilhelm Wacław Würfel. Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji. Były to polonezy, które pomagali zapisywać mu Żywny oraz ojciec. W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu, a Chopinowie zamieszkali w prawej oficynie pałacu na drugim piętrze, za sąsiadów mając m.in. Lindego, Brodzińskiego i Kolberga z synami. Chopin stał się znany w Warszawie, wystąpił m.in. w Pałacu Bruhla przed księciem Konstantym. Justyna i Mikołaj Chopin – rodzice Fryderyka W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwór Fryderyka – polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte dédiée ? Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek, faite par Frédéric Chopin, musicien âgé de huit ans. Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur oraz Marsz wojskowy, którego pierwodruk zaginął. W styczniu 1818 w tomie X "Pamiętnika Warszawskiego" ukazała się pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisującego go m.in. jako "prawdziwego geniusza muzycznego": 24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kazanowskich, zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową Zamoyską. Koncert zgromadził licznych słuchaczy. Chopin zagrał koncert fortepianowy wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza, przy czym wykazał się dużą wprawą techniczną. Pałac Kazimierzowski przy Krakowskim Przedmieściu
– miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
Lata młodości W latach 1823-1826 Fryderyk uczył się w Liceum Warszawskim, gdzie pracował jego ojciec. W tych latach zwiedził sporą część Polski. Spędzał wakacje na dworze ks. Antoniego Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjaciół mieszkających w odległych miejscach kraju. Na kolejnym etapie edukacji (lata 1826-1829) Chopin był studentem warszawskiej Szkoły Głównej Muzyki, będącej częścią Konserwatorium, która związana była z Uniwersytetem Warszawskim, gdzie podjął naukę harmonii i kontrapunktu u Józefa Elsnera. W 1826 Chopin odbył swoją pierwszą podróż zagraniczną do Berlina. W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdrój) w Kotlinie Kłodzkiej. Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesów kompozytorskich. Powstały wówczas Koncerty fortepianowe f-moll op. 21 i e-moll op. 11. Najwcześniejszy portret olejny Chopina autorstwa Ambrożego Miroszewskiego
(1802-1884), 1829, spłonął w Warszawie we wrześniu 1939 (fotografia) W lipcu 1829, niezwłocznie po ukończeniu studiów, Fryderyk Chopin wraz z przyjaciółmi wyjechał na wycieczkę do Wiednia, gdzie zagrał kilka koncertów. Odniosły one fenomenalny sukces wśród publiczności. Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie. Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach ułatwiło kontakt z wydawcami: w kwietniu 1830, po raz pierwszy za granicą, wydano drukiem w Austrii, w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op. 2. 2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza, odprowadzany do "Żółtej Karczmy" za rogatkami wolskimi przez licznych przyjaciół, w tym przez Elsnera. W Kaliszu, dokąd dotarł 3 listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski, Chopin spędził ostatnie trzy dni w ojczyźnie. 5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę – wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał się do Drezna, następnie do Wiednia, Monachium, a w końcu udał się do Paryża. W czasie drogi Chopin napisał dziennik (zwany "Dziennikiem stuttgarckim"), który jest dokumentem przedstawiającym stany jego ducha podczas pobytu w Stuttgarcie, gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania listopadowego. Wedle tradycji, powstają wtedy pierwsze szkice do Etiudy "Rewolucyjnej". Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem, który z wolna zaczyna dominować w jego twórczości. Boulevard Poissonniere, pierwsze miejsce zamieszkania Chopina
po przyjeździe do Paryża, obraz Jean-Georges Beraud z 1885
Lata dojrzałości W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere. 26 lutego 1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertów w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście). Organizował go Friedrich Wilhelm Kalkbrenner, pianista. Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op. 2. Koncert oszołomił publiczność, w tym obecnego na nim Franciszka Liszta. Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza, komponując utwory, które szybko stawały się modne na salonach. Przyjaźnił się z wieloma wybitnymi muzykami (Liszt, Vincenzo Bellini, Hector Berlioz), był zapraszany a na prywatne występy nie jako muzyk, ale jako gość, nawet na sam dwór. Szybko więc przeprowadził się do Chaussée d'Antin, modnej dzielnicy Paryża. Przyjaciele nazywali jego mieszkanie Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę. Jednak z powodu trudnej sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry a fortepianie. Jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości.  Portret Marii Wodzińskiej (1819-1896), uczennicy i narzeczonej Fryderyka Chopina
Anna Chamiec wg rysunku portretowanej, miniatura; akwarela i gwasz, 1969 W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania. Zaczął żyć życiem polskiej emigracji, utrzymując ścisłe kontakty z głównymi intelektualistami polskimi (Adam Mickiewicz, Julian Ursyn Niemcewicz, Cyprian Kamil Norwid). W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską. Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko. Hrabina Teresa Wodzińska, matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem. W podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektóre ze słynnych Pieśni. Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi, uważając, że Chopin jest zbyt chorowitym kandydatem na męża. W 1836 roku zaczął poważnie chorować na gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd, że przyczyną "chorowitości" i śmierci kompozytora była nie gruźlica, a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do gruźlicy - mukowiscydoza).
Portret George Sand - Eugene Delacroix
W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim George Sand i rzucił się w ramiona "spełnionej miłości" (słowa George Sand), która jednak wkrótce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek. W dziennikach Sand opowiada, że przez 9 lat „przyjaźni” z Chopinem żyła jak w klasztornym celibacie. W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwie się drugą matką Chopina. W tym czasie oboje wraz z dziećmi Sand udają się na Majorkę do Valldemossa. Wówczas to stan zdrowia Chopina znacznie się pogarsza. W 1839 wrócili do Francji. Fryderyk był wówczas bardzo chory, kaszląc, wypluwał ogromne ilości krwi. Mieszkał w tym czasie w Nohant, w posiadłości George Sand. W lipcu 1847 roku para na skutek wielu splotów okoliczności w sposób dramatyczny się rozstaje. Dom George Sand w Nohant
Ostatni okres życia Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie, które z pewnością przyspieszyło jego śmierć. Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego utworu, jedynie kilka miniatur. Ostatnią kobietą, z którą Chopin był związany, była jego uczennica – Szkotka Jane Stirling, zwana "wdową po Chopinie", z którą wyjechał po wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji. Tam dawał koncerty oraz odwiedzał różne miejscowości i zamki szkockiej arystokracji. Wyjątkowo intensywny tryb życia, nadmierne eksploatowanie sił przez ustawiczne wędrówki i liczne występy, a przy tym niekorzystny dla płuc klimat - pogorszyły znacznie jego stan zdrowia. 16 listopada 1848 roku, pomimo słabości i gorączki, dał swój ostatni w życiu koncert, grając na rzecz polskich emigrantów w sali Guildhall w Londynie. Kilka dni później powrócił do Paryża.
Jane Sterling - szkocka pianistka, uczennica i ostatnia towarzyszka życia Chopina
Po powrocie ze Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia Fryderyka nie polepszył się. 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin jeden z niewielu lekarzy, którzy potrafili pomóc artyście. Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square d'Orleans. Odwiedzało go tam wielu gości, m.in. znany francuski malarz Eug?ne Delacroix. Portret Chopina autorstwa jego przyjaciela,
słynnego malarza francuskiego Eugene Delacroix, 1838
Z początkiem wiosny Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem, w których towarzyszył mu Delacroix. Rozmawiali wtedy głównie o muzyce. Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki w dziele muzycznym. Lekarze, którzy zajmowali się Chopinem, stwierdzili, że powinien on opuścić Paryż na okres lata, w którym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie. Innymi argumentami za wyjazdem ze stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory, które mogły wywołać zamieszki. Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot, gdzie wprowadził się na początku czerwca. W ostatnim tygodniu tego miesiąca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi, miał on również kilka poważnych krwotoków. Postanowiono wezwać lekarza Jeana Cruveilhiera, który rozpoznał ostatnie stadium choroby. Z leków jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał, że umiera. Spowodowało to starania o przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki Jędrzejewiczowej, która rzeczywiście przyjechała i zaopiekowała się chorym bratem.
Teofil Kwiatkowski "Ostatnie chwile Fryderyka Chopina" olej, 1849-1850.
Przy łóżku stoi Księżna Marcelina Czartoryska, po prawej siedzi Wojciech Grzymała,
za nim Teofil Kwiatkowski, po lewej siostra, Ludwika Jędrzejewiczowa,
a za nią ks. Aleksander Jełowiecki
17 października 1849 roku Fryderyk Chopin zmarł na gruźlicę płuc w swoim ostatnim paryskim mieszkaniu przy placu Vendôme. Został pochowany na cmentarzu Pére-Lachaise w Paryżu. Zgodnie z ostatnią wolą Chopina, wyjęte po śmierci jego serce siostra przywiozła do Warszawy, gdzie zostało w urnie wmurowane w filar kościoła Św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu. Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina – Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog w „Dzienniku Polskim” następującej treści: „Rodem Warszawianin, sercem Polak, talentem świata obywatel Fryderyk Chopin, zszedł z tego świata[...].” Pogrzeb Fryderyka Chopina – rycina z epoki Grób Chopina na paryskim cmentarzu P?re Lachaise Epitafium z sercem Chopina w kościele św. Krzyża w Warszawie
Twórczość
Twórczość Fryderyka Chopina jest bardzo bogata i obejmuje różnorodne formy muzyczne, których przegląd prezentuję poniżej.
Koncerty Fortepianowe Koncerty były pierwszymi znaczącymi utworami, które powstały po ukończeniu przez Chopina studiów. Oba utwory zostały zaprezentowane najpierw w gronie elity muzycznej Warszawy oraz przyjaciół kompozytora, a następnie szerszej publiczności w Teatrze Narodowym. "Koncert f-moll op. 21" powstał jako pierwszy na przełomie 1829/30 roku, natomiast praca nad "Koncertem e-moll op. 11" trwała od kwietnia do sierpnia 1830 roku. "Koncert e-moll", dedykowany Friedrichowi Kalkbrennerowi, wydany został jednak jako pierwszy, w 1833 roku w Paryżu i w Lipsku. Dopiero w roku 1836 wyszło wydanie francuskie i niemieckie "Koncertu f-moll".
Polonezy Wczesne polonezy, nawiązujące do popularnych wówczas w Warszawie utworów Ogińskiego, wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworów dziecięcych i młodzieńczych). W latach dojrzałych Chopin opublikował siedem polonezów - bardzo dramatycznych i rozbudowanych
Mazurki Chopin skomponował 57 mazurków, w nieznany wcześniej sposób nawiązując w nich do muzyki ludowej z Mazowsza.
Walce Walce należą do najbardziej znanych i ulubionych dzieł Chopina. Kompozytor napisał ich około 25, z których zachowało się osiemnaście (ponadto jeden o nie do końca pewnej autentyczności). Spośród 18 walców Chopin przeznaczył do publikacji i nadał liczbę opusową ośmiu kompozycjom, pozostałe zostały wydane po śmierci artysty. Nokturny Chopin napisał 19 nokturnów. Są to liryczne, melodyjne miniatury. Najwcześniejsze są jeszcze dość sentymentalne, późniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone. Na ich melodię szczególny wpływ miało uwielbienie Chopina do opery włoskiej.
Scherza Chopin napisał w późniejszych latach 4 Scherza. Są poważne, a nawet dramatyczne. Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op. 20, napisane podobno w okresie powstania listopadowego, z cytatem kolędy „Lulajże, Jezuniu” w części środkowej.
Ballady Mówi się, że 4 ballady Chopina (g-moll op. 23, F-dur op. 38, As-dur op. 47 i f-moll op. 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad Adama Mickiewicza, lecz nie znaleziono na to dowodów.
Pieśni Fryderyk Chopin skomponował 19 pieśni na głos z fortepianem, które stanowią bardzo cenne dopełnienie obrazu jego twórczości. Wszystkie zostały opublikowane już po śmierci artysty.
Nuty pieśni „Wiosna” z pieśni sielskich, 1844
Etiudy Ukończone zostały dwa cykle etiud: op. 10 i op. 25. Zgodnie z nazwą (fr. étude = studium, ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej. Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku nie są to "nudne ćwiczenia". Każda etiuda Chopinowska jest arcydziełem tak jak najbardziej znana wśród nich Etiuda c-moll zamykająca opus 10, zwana „rewolucyjną”.
Preludia 24 Preludia op. 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi, którego muzykę Chopin uwielbiał. Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier, napisanym również we wszystkich 24 tonacjach dur i moll.
Sonaty Spośród 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll, zawierająca Marsz żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzebów.
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina Szczególnym hołdem oddanym muzyce Chopina jest Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina odbywający się w cyklu pięcioletnim w Warszawie. Pierwsza edycja Konkursu miała miejsce w 1927 roku, a jego twórcą był Jerzy Żurawlew. Po II wojnie światowej, w latach 1949-2005, konkurs był organizowany przez Towarzystwo im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina. W tym roku, w dniach 2-23 października miała miejsce jego XVI edycja. Spośród 81 pianistów biorących udział w finale Konkursu I nagrodę zdobyła rosyjska pianistka Julianna Awdiejewa.
Wnętrze Filharmonii Narodowej podczas I etapu
XV Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina (2005)
Piękną tradycją Konkursu Chopinowskiego jest uroczysta msza św. odprawiana w Kościele św. Krzyża w Warszawie 17 października – w dzień śmierci Fryderyka Chopina - podczas której wykonywane jest Requiem Wolfganga Amadeusza Mozarta. Utwór ten, zgodnie z życzeniem kompozytora, wykonany był podczas mszy pogrzebowej 30 października 1849r. w Kościele de la Madeleine w Paryżu.
Julianna Awdiejewa i prezydent Bronisław Komorowski
podczas koncertu laureatów XVI Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. F. Chopina
Kończąc to opracowanie chciałbym zaprosić do wysłuchania jednego z najbardziej znanych utworów Fryderyka Chopina - Etiuday c-moll op. 10 nr 12, nazywanej Rewolucyjną. Została ona skomponowana w 1831 roku i była dedykowana przyjacielowi Chopina węgierskiemu kompozytorowi Franciszkowi Listowi. Wedle tradycji dzieło powstało, gdy kompozytor dowiedział się o upadku powstania listopadowego w Polsce. Pozwoliłem sobie na prezentację dwóch wykonań: nazwijmy je tradycyjnym i awangardowym.
Najbardziej chyba znany pomnik Fryderyka Chopina w warszawskich Łazienkach
autorstwa Wacława Szymanowskiego oraz autograf samego Mistrza
Wojciech Brański
|
