|
Westerplatte – półwysep w Gdańsku, stał jednym z symboli II wojny światowej i polskiego oporu przed napaścią Niemiec w 1939 roku. Po zakończeniu wojny pełnił różne funkcje: był miejscem stacjonowania oddziałów Wojska Polskiego, a ostatnio Straży Granicznej, część jego terenu przeznaczono pod urządzenia portu morskiego, od połowy lat sześćdziesiątych XXw. stał się, po przebudowie i odpowiedniej adaptacji, miejscem oficjalnych, państwowych uroczystości związanych z kolejnymi rocznicami wybuchu II wojny światowej, by wreszcie pełnić funkcje muzealne.
Podstawowym celem powstania tego artykułu jest przedstawienie obecnego stanu tego, symbolicznego miejsca i w miarę możliwości odwołanie się do jego wyglądu sprzed ponad siedemdziesięciu lat. Chciałbym jednak zacząć od przedstawienia zarysu historii związanej z powstaniem i funkcjonowaniem na Westerplatte polskiej Wojskowej Składnicy Tranzytowej Makieta półwyspu Westerplatte
Historia Zgodnie z postanowieniami konferencji pokojowej kończącej I wojnę światową Gdańsk stał się Wolnym Miastem pod zarządem Ligi Narodów, w którym Polsce zagwarantowano szereg uprawnień, m. in. dotyczących prawa do użytkowania portu, kolei, uprawnienia celne i inne. 14 marca 1924 roku Rada Ligi Narodów przyznała Polsce teren na półwyspie Westerplatte, u ujścia kanału portowego do morza, naprzeciw przedmieścia Nowy Port. 31 października 1925 roku obszar ten został oficjalnie przekazany w bezterminowe i bezpłatne użytkowanie Polsce, z kolei postanowieniem z dnia 7 grudnia 1925 roku wyrażono zgodę na założenie wojskowej składnicy tranzytowej i utrzymywanie załogi wojskowej dla jej ochrony. Realizując te postanowienia 18 stycznia 1926 roku o godz. 14.00 przybył na Westerplatte na pokładzie trałowca ORP Mewa pierwszy polski oddział i rozpoczął pełnienie służby wartowniczej. Brama wjazdowa na teren Westerplatte – 1933r.
Pierwszy oddział, którym dowodził por. Stefan Konieczny liczył 21 ludzi - 1 oficer, czterech podoficerów i 16 szeregowców i został wystawiony został przez 4 Dywizję Piechoty. Wkrótce liczebność załogi zwiększono do 88 żołnierzy zajmujących się zabezpieczeniem magazynów, i całego terenu Wojskowej Składnicy Tranzytowej. Jego skład osobowy zmieniany był co pół roku. W celu lepszego zabezpieczenia terenu składnicy, w latach 1933 i 1934 zbudowano cztery żelbetowe wartownie, a w dwa lata później budynek koszar będący jednocześnie siedzibą dowództwa składnicy. Latem 1939 wobec wzrostu napięcia w stosunkach niemiecko-polskich załoga placówki potajemnie wzmocniona została do około 210 żołnierzy i rezerwistów spośród pracowników cywilnych. Wzmocniono także siłę ognia polskiej placówki. W chwili wybuchu wojny na uzbrojenie placówki składały się karabiny Mausera, około 40 ciężkich i ręcznych karabinów maszynowych, dwa działka przeciwpancerne kalibru 37 mm, armata polowa wz. 1902/26 kalibru 75 mm oraz cztery moździerze kalibru 81 mm. Komendantem składnicy od 1938 roku był major Henryk Sucharski, a dowódcą załogi wartowniczej kapitan Franciszek Dąbrowski. Komendant składnicy podlegał szefowi Wydziału Wojskowego Komisariatu Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku pułkownikowi Wincentemu Sobocińskiemu. 
Pułkownik Wincenty Sobociński dokonuje przeglądu załogi – 1939r.
25 sierpnia 1939 roku przybył do Gdańska z kurtuazyjną wizytą (jak się później okazało cel wizyty był zupełnie inny) niemiecki pancernik szkolny Schleswig-Holstein. 1 września 1939 roku o godzinie 4.45 salwa z najcięższej artylerii pancernika – dział kalibru 280 mm - dała sygnał do niemieckiego natarcia na Westerplatte. Wydarzenie to uznaje się za symboliczny początek II wojny światowej. Niemiecki pancernik Schleswig-Holstein podczas ostrzeliwania Westerplatte
Obrona polska, opierała się na sieci wzajemnie wspierających się ogniem wartowni (1- 5) oraz placówek polowych „Prom”, „Fort”, „Przystań”, „Elektrownia”, i „Łazienki”.
W centrum pozycji obronnych, niejako w drugiej linii, znajdowały się koszary, w piwnicy których funkcjonowała kabina bojowa – zwana wartownią nr 6. Ponadto w terenie były przygotowane stanowiska dla armaty polowej oraz działek przeciwpancernych. Schemat polskiej obrony na Westerplatte
Polska składnica na Westerplatte dzięki dobremu wyszkoleniu załogi oraz determinacji obrońców broniła się do 7 września 1939 roku (pierwotnie czas trwania oporu przewidywano na 12 godzin – do chwili nadejścia odsieczy z głębi kraju) wiążąc dość znaczne siły nieprzyjaciela i zadając mu dotkliwe straty. Przede wszystkim jednak postawa jej obrońców miała wymiar moralny i symboliczny. Siódmego dnia walk atakowani z lądu, morza i powietrza, znajdujący się pod ciągłym ostrzałem obrońcy byli u kresu wytrzymałości fizycznej. W tej sytuacji dowódca placówki major Henryk Sucharski podjął decyzję kapitulacji. Straty obrońców wyniosły około 20 zabitych, 35-40 rannych. W dowód uznania dla mężnej postawy mjr Sucharskiemu pozwolono zachować szablę. Major Sucharski przyjmuje gratulacje od niemieckiego generała Eberharda Dowództwo obrony Westerplatte
– od lewej por. Stefan Grodecki, kpt. Mieczysław Słaby – lekarz Składnicy,
kpt. Franciszek Dąbrowski – z-ca dowódcy,
ppor. Zdzisław Kręgielski – d-ca placówki „Przystań”
Po kapitulacji już 10 października 1939 roku hitlerowcy przewieźli na Westerplatte polskich więźniów w celu uporządkowania terenu po walkach. W marcu 1940 formalnie utworzono na Westerplatte podobóz (Abteilung Aussenstelle) obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Jego komendantami byli: SS-Hauptsturmführer Franz Christoffel, SS-Untersturmführer Paul Ehle i SS-Untersturmführer Kurt Mathesius. W maju 1941 zakończono prace rozbiórkowe na Westerplatte (rozebranie koszar i innych zniszczonych obiektów) przez ostatnią grupę więźniów i rozwiązano obóz. Teren Westerplatte po walce
Po wojnie, w latach 1945 - 1946 rozpoczęto rozminowywania terenu półwyspu a pozostałości koszar stały się obiektem testów materiałów wybuchowych oraz detonowania znalezionych niewypałów przez saperów radzieckich. W miejscu Wartowni nr 5 ustawiono krzyż i tablicę z nazwiskami poległych tworząc symboliczny cmentarz poległych. W latach późniejszych sprowadzono prochy kilku obrońców a w 1971r. urnę z prochami majora Sucharskiego.
9 października 1966 roku odsłonięto Pomnik Obrońców Wybrzeża. Ma on 25 metrów wysokości (nie licząc podstawy, którą jest 20-metrowy kopiec). Pomnik ten, swoim kształtem przypomina wyszczerbiony bagnet wbity w ziemię. 12 czerwca 1987 roku miało tu miejsce spotkanie papieża Jana Pawła II z 38 westerplatczykami i młodzieżą. Pomnik Obrońców Wybrzeża
Westerplatte 2010
Koszary
Makieta Koszar wybudowanych w latach 1935-1936 Widok koszar po zakończonych walkach Aktualny stan zachowania koszar – w dolnych partiach budynku widoczne strzelnice broni maszynowej
Podstawy forteczne karabinów maszynowych oraz strzelnice tej broni w kabinie bojowej koszar Pomieszczenie w dolnej kondygnacji koszar (suterynie) w 1939r. – okna umocnione workami z piaskiem Podobne pomieszczenie udostępnione zwiedzającym w 2010r. Wejście do koszar w 1939 – nad wejściem widoczna płaskorzeźba
przedstawiająca orła z symbolami wojskowymi
Kopia prezentowanej wyżej płaskorzeźby przy wejściu do ruin koszar
W 1999 roku władze Gdańska, w sześćdziesiątą rocznicę wybuchu wojny
ufundowały tablice z nazwiskami wszystkich obrońców Westerplatte
Wartownia nr 1 Widok wartowni nr 1 po zakończeniu działań wojennych w 1945r. Widok ogólny Wartowni nr 1, w której od 1974 roku mieściła się Izba Pamięci,
która od 1980r. jest częścią Muzeum Historycznego Miasta Gdańska
Obok wejścia do wartowni znajdują się pociski z pancernika Schleswig-Holstein Wewnątrz wartowni otworzono. wygląd poszczególnych pomieszczeń
– na tej fotografii widoczna m.in. łącznica telefoniczna, telefon polowy, radio W tym samym pomieszczeniu zrekonstruowano także stanowisko strzeleckie
– widoczny ręczny karabin maszynowy wz.28 Browning oraz hełm bojowy wz.31 W przedsionku wartowni znajduje się ciężki karabin maszynowy Browning w.30,
tego typu broń znajdowała się na uzbrojeniu wartowni, obok łuski kal. 75 mm Wśród zgromadzonych na wartowni pamiątek znajduje się
m.in. oryginalna kurtka mundurowa mjr Sucharskiego oraz jego neseser podróżny Zachowała się także porcelana pochodząca z Kasyna Podoficerskiego,
sygnowana „KP” (z lewej) oraz Kasyna Oficerskiego „KO” (z prawej) Westerplatte
Wartownia nr 3
Wartownia nr 3 znajdowała się w pomieszczeniach piwnicznych willi podoficerskiej
– na fotografii widok z lat 30-tych XXw. Pozostałości wartowni – z lewej widoczny jeden z otworów strzelniczych
Wartownia nr 5
Ruiny Wartownia nr 5 zniszczonej 2 września 1939r.
podczas nalotu niemieckich samolotów nurkujących Ju-87 Stuka
– niemal cała załoga wartowni poniosła śmierć W miejscu zniszczonej Wartowni nr 5 powstał symboliczny cmentarz obrońców W centrum cmentarza w 1971r. złożono prochy mjr Henryka Sucharskiego
Placówka „Fort”
Placówka „Fort” funkcjonowała w oparciu o dawny schron dalmierza artylerii nadbrzeżnej
– na fotografii wejście do schronu tuż po zakończeniu walk To samo wejście – stan aktualny Widok placówki „Fort” od strony morza
Nad półwyspem Westerplatte góruje Pomnik Obrońców Wybrzeża
– na fotografii szczegóły budowy pomnika Widok Pomnika Obrońców Wybrzeża od strony Martwej Wisły i Kanału Portowego
Wojciech Brański
Fotografie archiwalne – Internet
Fotografie współczesne
Mateusz i Wojciech Brańscy
|
