2 maja obchodzimy Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej – święto wprowadzone na podstawie ustawy z 20 lutego 2004 roku. Każdy Polak zna wygląd flagi narodowej, ale czy zna jej historię, jej odmiany i zasady stosowania? Odpowiedź na to pytanie nie jest już taka oczywista.

Zanim przejdę do przedstawienia historii polskiej flagi i polskich barw narodowych spróbuję zdefiniować pojęcie flagi. Słowo to jest zaczerpnięte z niderlandzkiego określenia – vlaag (chociaż ma podobnie brzmiące odpowiedniki w innych  językach europejskich) i oznacza płat tkaniny określonego kształtu i barwy przymocowywany do drzewca, który  może zawierać godła, symbole i wizerunki. Flaga jest znakiem rozpoznawczym, symbolem państwa (flaga państwowa) lub organizacji, czasem również miast (flaga miejska) czy jednostek podziału administracyjnego, oddziału wojsk (sztandar), organizacji: politycznych, społecznych, kościelnych, sportowych, itd.

Flaga wywodzi się w prostej linii z chorągwi (sztandaru) wojskowej będącej znakiem rozpoznawczym walczących oddziałów. Z czasem ten znak rozpoznawczy rozciągnięto na całe państwa.

Teraz kilka słów o polskich barwach narodowych. Pierwotnie polską barwą narodową był karmazyn, stanowiący symbol dostojeństwa i bogactwa, a zarazem uważany za najszlachetniejszy z kolorów. Z uwagi na cenę barwnika potrzebnego do uzyskania tego koloru mało kto mógł sobie na niego pozwolić, dlatego też był on wykorzystywany jedynie przez najbogatszą szlachtę i dostojników państwowych.  Mniej więcej w połowie wieku XVIII. karmazyn stał się jedną z dwóch – obok granatu – głównych barw polskiej jazdy.

Z heraldycznego (ukształtowanego w średniowieczu) punktu widzenia barwami polskimi są biel orła i czerwień tarczy herbowej. Kolejność barw na fladze polskiej także związana jest z heraldyką i jest zgodna z zasadą: najpierw barwa godła, potem barwa tarczy.  

Po raz pierwszy biel i czerwień w charakterze barw narodowych pojawiły się podczas obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja kiedy to  damy wystąpiły  w białych sukniach przepasanych czerwoną wstęgą, a panowie nałożyli na siebie szarfy biało-czerwone. Po raz pierwszy regulacja prawna polskiej flagi została przyjęta w uchwale Sejmu Królestwa Polskiego z 7 lutego 1831 na wniosek posła Walentego Zwierkowskiego, wiceprezesa Towarzystwa Patriotycznego.

Po odzyskaniu niepodległości barwy i kształt flagi uchwalił Sejm Ustawodawczy odrodzonej Polski 1 sierpnia 1919. W ustawie podano: "Za barwy Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się kolor biały i czerwony w podłużnych pasach równoległych, z których górny – biały, dolny zaś – czerwony." Dwa lata później Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało broszurę w której sprecyzowano odcień czerwieni definiując ją jako karmazyn, ale w 1927 odcień koloru czerwonego został zmieniony na cynober, ten sam kolor został użyty w definicji flagi w ustawie z 1955. Kolory flagi zostały ponownie zmienione ustawą z 31 stycznia 1980 (doprecyzowano w sposób naukowy odcień czerwieni i bieli), która z pewnymi zmianami (nie obejmującymi barw flagi) obowiązuje do dziś.

Obowiązująca flaga Rzeczypospolitej Polskiej jest prostokątem o proporcjach 5:8 podzielonym na dwa poziome pasy: biały (u góry) i czerwony.

Zgodnie z   artykułem 7 przywoływanej  ustawy  z dnia 31 stycznia 1980r.  flagę państwową Rzeczypospolitej Polskiej podnosi się na budynkach lub przed budynkami stanowiącymi siedziby urzędowe albo miejsce obrad:
1)    Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej;
2)    Senatu Rzeczypospolitej Polskiej;
3)    Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
4)    Rady Ministrów oraz Prezesa Rady Ministrów;
5)    organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego – w czasie ich sesji;
6)    organów administracji rządowej i innych organów państwowych oraz państwowych jednostek organizacyjnych, a także organów jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organizacyjnych przy okazji uroczystości oraz rocznic i świąt państwowych.

Flagę państwową Rzeczypospolitej Polskiej podnoszą również polskie statki żeglugi śródlądowej. Ponadto flagę państwową Rzeczypospolitej Polskiej można umieszczać w innych miejscach niż wymienione wyżej z zachowaniem należnej jej czci i szacunku.   

Odmianą flagi państwowej Rzeczypospolitej Polskiej jest flaga z umieszczonym pośrodku białego pasa godłem Rzeczypospolitej Polskiej. Flagę państwową z godłem Rzeczypospolitej Polskiej podnoszą:
1)    przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne oraz inne oficjalne przedstawicielstwa i misje za granicą na budynkach lub przed budynkami ich siedzib urzędowych, a także kierownicy tych przedstawicielstw, urzędów i misji na swych rezydencjach i środkach komunikacji – w wypadkach przewidzianych w prawie i zwyczajach międzynarodowych;
2)    cywilne lotniska i lądowiska;
3)    cywilne samoloty komunikacyjne podczas lotów za granicą;
4)    kapitanaty (bosmanaty) portów – na budynkach lub przed budynkami stanowiącymi ich siedziby urzędowe.

Odmianą flagi państwowej z godłem jest bandera wojenna ustanowiona ustawą z dnia 19 lutego 1993 r. o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

W ustawie tej określono, że "banderą wojenną jest prostokątny płat tkaniny o barwach Rzeczypospolitej Polskiej, zakończony dwoma trójkątnymi językami na wolnym liku. Pośrodku długości białego pasa jest umieszczone godło Rzeczypospolitej Polskiej. Bandera wojenna oznacza przynależność państwową jednostek pływających marynarki wojennej.

Do noszenia polskiej bandery wojennej są uprawnione:
•    okręty wojenne
•    motorówki, kutry i łodzie okrętowe, sztabowe oraz będące w dyspozycji dowódców i szkół Marynarki Wojennej.
•    jachty należące do Marynarki Wojennej.

Swoją banderę posiadają także pomocnicze jednostki  pływające. Podnoszą ją  okręty ratownicze, holowniki, stacje demagnetyzacyjne, zbiornikowce, pływające bazy i warsztaty, wodoloty, kutry transportowe i specjalne, motorówki robocze oraz łodzie i kutry pomocniczych jednostek pływających.

Odrębną flagę stosowaną na jednostkach pływających (pełniącą w tym przypadku funkcję bandery) ma także Straż Graniczna. Stanowi ją wizerunek flagi z godłem umieszczony na zielonym polu.

Swoją flagę, której wzór zatwierdzono w 1993 roku mają także lotniska i lądowiska wojskowe – na fladze państwowej z godłem po jego lewej stronie widnieje szachownica lotnicza, oraz lotniska i lądowiska Marynarki Wojennej, w której na czerwonym pasie dodano kotwicę.

Na koniec kilka słów o proporcu Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Jest on wzorowany Chorągwi Rzeczypospolitej, ustanowionej 27 grudnia 1927 r., która była używana wyłącznie przez Prezydenta Rzeczypospolitej.

W 1939 roku chorągiew została wywieziona do Londynu. Używana była przez Prezydentów RP na Uchodźstwie w latach 1945-1990, następnie  została przekazana 22 grudnia 1990 prezydentowi Lechowi Wałęsie przez Ryszarda Kaczorowskiego - ostatniego prezydenta na Uchodźstwie.

W Polsce Ludowej używana była flaga głowy państwa - wzorowana na Chorągwi Rzeczypospolitej z 1927 roku, ale z orłem bez korony. W czasie kadencji Bolesława Bieruta - prezydenta RP (1947-1952) powiewała nad jego siedzibą. Oficjalnie została zniesiona w 1955 roku, ale później była używana przez premiera, a w latach sześćdziesiątych XX wieku przez przewodniczącego Rady Państwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Do proporca Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej  powrócono w 1996 roku jako do  znaku marynarki wojennej podnoszonego na okręcie w czasie pobytu na nim głowy państwa. Od 2005  roku proporzec funkcjonuje jako proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - Zwierzchnika Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i jest używany w Siłach Zbrojnych w obecności prezydenta państwa. Pierwszy raz proporzec pełniąc tę  funkcję został użyty 3 maja 2005 r. w trakcie uroczystości Święta Narodowego Trzeciego Maja na Placu Piłsudskiego - przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie.