W 2018 roku obchodzimy stulecie odzyskania przez Polskę Niepodległości po 123 latach niewoli. Niemal nazajutrz po jej utracie Polacy podjęli ogromny, okupiony wielkimi stratami wysiłek by Polska była znowu wolna. Działaniom tym towarzyszyła pewna pieśń wojskowa, która stała się naszym hymnem narodowym. O niej właśnie jest ta opowieść.

Zgodnie z artykułem 28 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dąbrowskiego. Słowa hymnu – nazywanego Pieśnią Legionów Polskich we Włoszech - zostały napisane przez Józefa Wybickiego, melodia zaś oparta jest na motywach ludowego mazura. W związku z tym, że jej autor jest nieznany (choć w pewnym okresie jej autorstwo przypisywano księciu Michałowi Kleofasowi Ogińskiemu) podaje się w publikacjach, że jest to „melodia ludowa”.

Pieśń powstała w lipcu 1797 roku w mieście Reggio nell’Emilia (Reggio Emilia) w ówczesnej Republice Cisalpińskiej (północne Włochy) gdzie stacjonowały oddziały Legionów Polskich wraz z ich twórcą i dowódcą Janem Henrykiem Dąbrowskim. Józef Wybicki przybył tam 7 lipca, a dzień później brał udział w wielkiej uroczystości na cześć Polaków. Jednym z jej elementów był przemarsz żołnierzy polskich z rozwiniętymi sztandarami przy akompaniamencie orkiestry wojskowej grającej polskie melodie. Stało się to dla Wybickiego „natchnieniem” do napisania „Pieśni Legionów Polskich we Włoszech” jak ją nazwał sam autor. Pierwsze wykonanie Mazurka Dąbrowskiego, według różnych źródeł, miało miejsce 16 bądź 19 lipca 1797 roku, a zaśpiewać go miał Wybicki. Pierwsza data związana jest z uroczystościami rocznicy zburzenia Bastylii – symbolu rewolucji francuskiej. Druga natomiast z wyjazdem Dąbrowskiego z Reggio Emilia, którego władze zorganizowały z tej okazji uroczystości pożegnalne. Jedno jest pewne, że jak pisał sam Jan Henryk Dąbrowski w liście do Józefa Wybickiego (wysłanym z Bolonii 27 sierpnia 1797r.), „Żołnierze do twojej pieśni nabierają coraz więcej gustu i my ją sobie często nucimy z winnym szacunkiem do autora”.

Z początkiem 1798 roku Pieśń Legionów znana była już we wszystkich zaborach. Tekst ogłoszono drukiem po raz pierwszy w Mantui w lutym 1799r. w gazetce „Dekada Legionowa”, na ziemiach polskich zaś, w Warszawie w 1806r. „Mazurek Dąbrowskiego” śpiewano także podczas triumfalnego wjazdu gen. H. Dąbrowskiego i J. Wybickiego do Poznania 3 listopada 1806r. Od tej pory „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech” śpiewana była podczas ważniejszych wydarzeń związanych z istnieniem Księstwa Warszawskiego, podczas powstania listopadowego, styczniowego, Wiosny Ludów, przez Polaków na Wielkiej Emigracji, w czasie rewolucji 1905 roku, w latach I i II wojny światowej. Tekst Mazurka był tłumaczony przez poetów solidaryzujących się z walczącą Polską i znany był w 17 językach, m.in.: niemieckim, francuskim, angielskim, rosyjskim, węgierskim, chorwackim, macedońskim, serbskim, słowackim, litewskim oraz żmudzkim. „Mazurek Dąbrowskiego” stał się tez inspiracją dla twórców innych słowiańskich hymnów i pieśni, m. in. słowackich, czeskich, łużyckich, serbskich, chorwackich, ukraińskich.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku przez nasz kraj przetoczyła się dyskusja, którą ze śpiewanych powszechnie pieśni hymnicznych uznać za oficjalny hymn narodowy? W grę wchodziły tu: „Rota”, „Boże coś Polskę..” i wreszcie „Mazurek Dąbrowskiego”. Choć ostatecznie wygrała ta ostatnia, to nie znalazło to oficjalnego potwierdzenia konstytucyjnego ani ustawowego.

Jako pierwsze Mazurka Dąbrowskiego za hymn narodowy uznało Ministerstwo Spraw Wojskowych rozkazem nr 221 z dnia 22 marca 1921r., w którym ówczesny minister gen. Kazimierz Sosnkowski poleca oddawanie honorów przy jego odgrywaniu, traktując go na równi z hymnami państw sprzymierzonych. Nieco później Szef Sztabu Generalnego gen. Władysław Sikorski z ramienia Ministra Spraw Wojskowych wydaje zarządzenie (opublikowane m.in. w „Żołnierzu Polskim” nr 59 (268) z 9.10.1921r.), w którym zawarte są szczegółowe wytyczne co do okoliczności i sposobu wykonywania Hymnu, a także postawy żołnierzy. Znajduje się w nim też zapis, że „Każdy żołnierz obowiązany jest w okresie wyszkolenia rekruckiego nauczyć się melodii i tekstu Hymnu Narodowego” I wreszcie 2 listopada 1921 roku opublikowano po raz pierwszy, w oficjalnym dokumencie, treść oraz zapis nutowy polskiego hymnu narodowego. Był to Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych.

Kolejnym ministerstwem uznającym Pieśń Legionów za hymn narodowy było Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (ówczesny odpowiednik dzisiejszego Ministerstwa Edukacji Narodowej). Uczyniło to okólnikiem z dnia 15 października 1926r. w sprawie hymnu narodowego, podając jednocześnie tekst literacki i muzyczny pieśni i zaznaczając, że z dniem ogłoszenia staje się jedynym obowiązującym wszystkie szkoły.

26 lutego 1927 roku Okólnik nr 49 Ministra Spraw Wewnętrznych potwierdza, że tekst Mazurka Dąbrowskiego opracowany i podany wcześniej przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego staje formalnie hymnem narodowym. Podkreślić należy, że we wszystkich tych dokumentach tytuł hymnu nawiązuje do jego pierwszych słów i brzmi „Jeszcze Polska nie zginęła”.

Po raz pierwszy Mazurek Dąbrowskiego jako hymn Polski został wpisany do konstytucji w 1976 roku przy okazji jednej z nowelizacji Konstytucji PRL z 1952 roku. Wspomniany na wstępie artykuł 28 obowiązującej aktualnie Konstytucji, co do treści oraz zapisu nutowego hymnu, odsyła do ustawy. Jest nią Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 roku o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (Dz.U. 1980 Nr 7 poz. 18). Zgodnie z nią tekst i zapis nutowy hymnu wygląda następująco:

Ta sama ustawa określa też zasady zachowania w czasie wykonywania lub odtwarzania Mazurka Dąbrowskiego:

• podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu państwowego obowiązuje zachowanie powagi i spokoju,
• osoby obecne podczas publicznego wykonywania lub odtwarzania hymnu stoją w postawie wyrażającej szacunek,
• mężczyźni w ubraniach cywilnych – zdejmują nakrycia głowy,
• osoby w umundurowaniu obejmującym nakrycie głowy, niebędące w zorganizowanej grupie – oddają honory przez salutowanie,
• poczty sztandarowe podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu oddają honory przez pochylenie sztandaru.

Źródła:

- Czesław Skonka, Przewodzi nam „Mazurek Dąbrowskiego”, Gdańsk 2007,

- Hymn Polski, broszura MSWiA, Warszawa 2017,

- strona internetowa: http://www.jakiznaktwoj.pl/hymn-polski,

- wikipedia.

Wojciech Brański