Budowla ulokowana w samym sercu Puszczy Galindzkiej wczesnośredniowieczna osada pruska Sasinów, po zajęciu i skolonizowaniu przez zaborcze Państwo Krzyżackie, stanowiła od połowy XIII stulecia mocno wysunięty na południe ośrodek nadgraniczny sąsiadujący z Mazowszem i zasadniczy punkt tranzytowy na szlaku prowadzącym z ziemi mazowieckiej w kierunku Ostródy i Olsztyna. Pierwotna nazwa brzmiała: Neidenberg - Zamek nad Nidą. . W roku 1409, w przeddzień wybuchu wielkiej wojny z Polską, świeżo ukończony zamek otrzymał polityczny awans - odtąd rezydował w nim krzyżacki prokurator.

Rok później miał miejsce chrzest bojowy warownych murów, zakończony kompletną klęską, będącą jednak efektem nie tyle niedociągnięć w ich konstrukcji, co raczej strachu i braku wiary wśród obrońców. Zmierzające w kierunku Grunwaldu wojsko polskie zajęło bowiem zamek 12.VII.1410 roku, prawdopodobnie bez walki. Zgodnie z rozkazem wielkiego mistrza większość jego załogi wymaszerowała wówczas na punkt zborny armii krzyżackiej - w Nidzicy pozostała tylko niewielka liczba zbrojnych, głównie braci w podeszłym wieku oraz trochę służby, którzy w obliczu niebezpieczeństwa stchórzyli, nie chcieli, bądź nie potrafili przeciwstawić się przeważającej sile wrogich wojsk i dobrowolnie otworzyli bramy. Budowla znalazła się czasowo pod zarządem księcia Janusza Mazowieckiego, by po zakończeniu działań wojennych powrócić w ręce Zakonu. Cztery lata później armia polsko-litewska ponownie przekroczyła granicę z Państwem Krzyżackim i ruszyła w kierunku Działdowa oraz Nidzicy. Dowodzone przez Władysława Jagiełłę oddziały 29 lipca 1414 bez większych perturbacji zajęły miasto, a następnie silnym ostrzałem artyleryjskim rozpoczęły szturm  do defensywy twierdzy. Po oblężeniu 6 sierpnia Polacy tryumfalnie weszli do zamku, którego pozbawiony nadziei personel na wieść o upadku Olsztynka dobrowolnie skapitulował, co zgodnie z wojennym zwyczajem pozwoliło mu zachować życie i bezpiecznie odjechać w kierunku Działdowa. Po zakończeniu działań wojennych nastąpiło wzajemne lizanie ran, czego efektem był 40-letni okres względnego spokoju, podczas którego miasto rozwijało się planowo, choć okrutne rządy krzyżackie wpłynęły na założenie silnej opozycji i wstąpienie Nidzicy w 1444 do Związku Pruskiego. Działalność Związku przekształciła się w ogólnokrajowe powstanie, a następnie kolejną wojnę polsko-krzyżacką, tzw. wojnę trzynastoletnią.

Stan obecny:
Obecnie dobrze utrzymana, zadbana krzyżacka warownia służy jako miejskie centrum biznesu, kultury i rozrywki. Mury zamkowe dały schronienie licznym instytucjom i inicjatywom. Mieszczą się w nich: Muzeum Ziemi Nidzickiej z ekspozycją etnograficzno-historyczną, Nidzicki Ośrodek Kultury, Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej, Galeria Autorska Hieronima Surpskiego, pracownia rzeźby i biblioteka miejska. Działa tutaj również hotel oraz restauracja. Wstęp na przedzamcze i na dziedziniec zamku wysokiego wolny, do muzeum płatny. Kompleks otoczony jest gęstym XIX-wiecznym parkiem, który w wyższych partiach powinien być przetrzebiony lub wycięty.

Justyna Kosacka - III TE

reakcja Wojciech Brański