Zamek w Gniewie

Budowę zakonnej strażnicy na zachodnim brzegu Wisły rozpoczęto w roku 1283 po podpisanym układzie w Miliczu, rozstrzygającym spór o ziemię gniewską pomiędzy Krzyżakami a pozbawionym jej sześć lat wcześniej zakonem cysterskim z Oliwy. Nadzór nad całością prac powierzono Dietrichowi von Spira, pierwszemu komturowi Gniewa. Budowa twierdzy trwała około 40 lat.

Gniew był pierwszą obronną siedzibą krzyżacką na zachodnim brzegu Wisły i z czasem stał się jednym z najbardziej znaczących militarnie ośrodków w całym państwie zakonnym. Być może słabe jeszcze zaopatrzenie w nowoczesne uzbrojenie sprawiło, że w 1410 roku obiekt przypuszczalnie bez walki poddał się oddziałom kasztelana Pawła z Wszeradowa, które okupowały go przez kilka miesięcy. Po zakończeniu działań wojennych warownię niezwłocznie dozbrojono. Po wybuchu antykrzyżackiego powstania w lutym 1454 roku okoliczne rycerstwo związkowe, przy pomocy chłopstwa oraz mieszczan przystąpiło do pierwszego w dziejach zamku oblężenia, w wyniku którego broniąca się załoga poddała się po tygodniu walk spaloną twierdzę, a sama uciekła do Malborka. Gniew z nominacji Kazimierza Jagiellończyka objął rycerz Jan z Jani; nie potrafił on jednak opanować chaosu jaki nastąpił po wycofaniu się Krzyżaków, w wyniku czego zamek został ograbiony przez okoliczną ludność, a niewiele brakowało, aby doszczętnie go zburzono, czego domagały się władze Gdańska. Jeszcze tego samego roku zaciężni zakonni zbrojnie odzyskali utraconą warownię, lecz niedługo potem Polacy ponownie podeszli, tym razem oddziały polskie supportowała gdańska flota rzeczna. Pomimo znaczącej przewagi militarnej, a także trudnej sytuacji Krzyżaków, 3/4 załogi dowodzonej przez Frytza Raweneck'a i komtura Ulryka von Isenhofen, armia królewska nie przystąpiła do szturmu i odstąpiła. Dziewięć lat później oddziały polskie ponownie podjęły próbę oblężenia zamku i tym razem, pod dowództwem hetmana Piotra Dunina, po 9-miesięcznych zmaganiach udało im się odnieść oczekiwany sukces. Warownia nigdy nie wróciła już w ręce krzyżackie i pełniła odtąd funkcję siedziby miejscowych starostów.

W 1772 roku do Gniewu weszły oddziały pruskie. Zamek pełnił odtąd najpierw funkcje wojskowe, a następnie służył z magazyn zboża. W 1855 roku częściowo rozebrano mury przedzamcza i zburzono wieżę główną, zastępując ją inną mniejszą na wzór pozostałych wieżyczek narożnych. Pierwszą rekonstrukcja warowni miała miejsce w latach 1856-59 i związana była z przeznaczeniem gmachu na więzienie, uchodzące powszechnie za jedno z najcięższych w całych Prusach. 

Stan obecny:
W 1992 roku Urząd Miasta i Gminy w Gniewie w ramach robót publicznych rozpoczął II etap odbudowy zamku, polegający na wykonaniu stropów w skrzydłach zachodnim i wschodnim, adaptacji wnętrz wraz z rekonstrukcją kaplicy i zagospodarowaniem turystycznym Wzgórza Zamkowego. Prace te trwają do dziś.

Zamek w Gniewie jest dziś prężnie operującą placówką o charakterze komercyjno-historyczno-rozrywkowym - pod względem obsługi ruchu turystycznego to obecnie jeden z najciekawiej prowadzonych tego typu obiektów w Polsce. Funkcjonuje tutaj Oddział Muzeum Archeologicznego w Gdańsku z ciekawą ekspozycją ("Z dziejów Gniewa", "Bitwa pod Grunwaldem", "Z dziejów kowalstwa artystycznego"), lokalne Bractwo Rycerskie, pracownia kowalska, a także chór Schola Cantorum Ganevensis. Na zamku bardzo często organizowane są spektakle i inscenizacje historyczne oraz turnieje rycerskie. Dużą atrakcją jest sierpniowy Międzynarodowy Turniej o Miecz Sobieskiego, na który zjeżdżają się rycerze ze wszystkich stron świata. Wojownicy próbują swych sił w strzelaniu z kuszy i łuku, a później zdobywają zamek, używając do tego wszelakich machin oblężniczych. Bractwo rycerskie organizuje też pojedynki i biesiady, na których wyjątkowym smakołykiem jest ponoć barszcz na kościach Saracena.

Pomieszczenia zamkowe wynajmowane są na sympozja, zjazdy, bankiety, konferencje, wesela, zajęcia integracyjne, ćwiczenia piechotne, żywe lekcje historii, kolonie z Harrym Potterem, szkoły zielone oraz szkoły przetrwania. Natomiast w Pałacu Marysieńki funkcjonuje dość drogi hotel, a w samym zamku dormitorium. Funkcjonuje także restauracja i sklepik z pamiątkami.

 Justyna Kosacka III TE

redakcja Wojciech Brański