18 maja mija kolejna rocznica bitwy pod Monte Cassino – bitwy symbolu w dziejach oręża polskiego w latach II wojny światowej oraz w walce Polaków o niepodległość i suwerenność. Zanim przejdziemy do omówienia  samej bitwy i udziału w niej żołnierzy polskich słów kilka o sytuacji militarnej na froncie włoskim.
 
Lądowanie aliantów we Włoszech

W lipcu 1943 roku oddziały sprzymierzone wylądowały na Sycylii a po zdobyciu wyspy we wrześniu 1943 roku na południowym krańcu włoskiego “buta”. Po zdobyciu Neapolu drogę na północ zagrodził im łańcuch górski Apeninów ciągnący się przez całą szerokość półwyspu, od Adriatyku na wschodzie do morza Tyrreńskiego na zachodzie. Tą naturalną przeszkodę Niemcy silnie ufortyfikowali tworząc linię obronną Gustawa. Bunkry i pola minowe zbudowane w górach stwarzały zaporę nie do przebycia. Jedyną szansą przełamania tej linii obronnej było zdobycie miasta Ortona na wybrzeżu Adriatyku, lub przebicie się przez dolinę rzeki Liri, wzdłuż której szła linia kolejowa i szosa wiodąca na północ. Dolina ta została przez Niemców zaryglowana umocnieniami i była pod stałym ogniem artyleryjskim z dominujących nad nią wzgórz. Na jednym z tych wzgórz kluczową strategiczną pozycję zajmował klasztor Benedyktynów, górujący nad miasteczkiem Cassino.

Pierwszą próbę przełamania linii Gustawa podjęto w listopadzie 1943 usiłując zdobyć miasto Ortona. Atakujące je oddziały kanadyjskie po dwóch miesięcy ciężkich walk miały straty - 1375 poległych i nie osiągnęły celu. Wtedy rozpoczęły się kolejne próby przełamania linii frontu w rejonie doliny rzeki Liri.

W tym celu należało opanować dominujące nad nią wzgórza, w tym klasztor na Monte Cassino.
 

Walki o zdobycie Monte Cassino

Pierwsza bitwa o zdobycie Monte Cassino rozegrała się w dniach 17-22 stycznia 1944r. jako jednoczesny atak na linię Gustawa i desant morski 110 tysięcy żołnierzy amerykańskich w rejonie Anzio, 80 kilometrów na północ za linią Gustawa i tylko 50 kilometrów od Rzymu. Wysadzenie desantu na tyłach niemieckich miało odciągnąć siły niemieckie z linii Gustawa i ułatwić jej przełamanie. Operacja nie udała się. Aliantom nie udało się nawet sforsować rzeki Rapido u podnóża Monte Cassino a wojska desantowe pod Anzio posunęły się tylko 30 kilometrów w głąb lądu i zostały przez Niemców zatrzymane.

Druga bitwa o Monte Cassino rozpoczęła się 12 lutego 1944r. Alianci wprowadzili świeże dywizje rekrutujące się z żołnierzy krajów Commenwealthu, tj. z Nowej Zelandii i z Indii. Wśród Hindusow były pułki strzelców alpejskich składające się z Ghurków i Nepalczyków. Dzięki zmasowanemu bombardowaniu lotniczemu i artyleryjskiemu Hindusom udało się wedrzeć głęboko w góry i zdobyć strategiczne pasmo górskie zwane “Głowa Węża”, zachodząc klasztor od tyłu. Po trzech dobach zaciekłych walk zostali jednak wyparci przez doborową dywizję niemieckich spadochroniarzy, ponosząc ciężkie straty. Nowozelandczycy zdobyli miasto Cassino, ale też ponosząc ciężkie straty zostali z niego wyparci.

Trzecia bitwa o Monte Cassino rozpoczyczęła się 15 marca od doszczętnego zbombardowania miasta Cassino i klasztoru. Dywizji nowozelandzkiej udało się ponownie zdobyć miasto Cassino, a raczej jego ruiny, a Hindusom w bezpośrednim ataku na wzgórze klasztorne udało się dotrzeć na odległość 200 metrów od ruin klasztoru, lecz nie byli w stanie utrzymać zdobytych pozycji.

Wszystkie te trzy bitwy pochłonęły masę ofiar w zabitych i rannych. Ale choć nie przyniosły zwycięstwa, stanowiły wkład krwi w czwartą decydującą bitwę, gdyż osłabiły fortyfikacje oraz morale i siły żywe wroga.
 

Czwarta - rozstrzygająca bitwa o Monte Cassino

Po trzech nieudanych próbach przełamania linii Gustawa, dowódca frontu, generał Alexander podjął decyzję, że następna ofensywa odbędzie się na całej długości frontu, czyli na całej szerokości półwyspu apenińskiego. Liczył na to, że Niemcy nie będą mogli przerzucać swoich sił na najbardziej zagrożone odcinki i gdzieś wreszcie najsłabsze ogniwo niemieckiej obrony pęknie.

W tym czasie II - Korpus Polski pod dowództwem gen. Władysława Andersa wszedł w skład XIII-go Korpusu Brytyjskiego. Przygotowując kolejną ofensywę, dowódca Korpusu, gen. Leese zapytał generała Andersa czy woli aby II-gi Korpus nacierał w dolinie Liri, czy też na klasztor poprzez góry. Generał Anders wybrał tą drugą alternatywę, uważając, że może straty będą większe ale zwycięstwo bardziej spektakularne, bo klasztor zaczęto uważać za fortecę nie do zdobycia. W skomplikowanej sytuacji w jakiej w tym momencie znalazło się państwo polskie wdawało się generałowi Andersowi, że zdobycie Monte Cassino i ofiara krwi złożona na “ołtarzu ojczyzny” pokaże światu, że Polacy rzeczywiście walczą o niepodległą i suwerenną ojczyznę i ta im się należy. Nie znał niestety ustaleń konferencji Wielkiej Trójki w Teheranie na której powojenny los Polski był już w zasadzie przesądzony.  

Wchodzący do walki II Korpus Polski składał się z następujących jednostek: 3 Dywizji Strzelców Karpackich (dowódca gen. Bronisław Duch), 5 Kresowej Dywizji Piechoty (dowódca gen. Nikodem Sulik), 2 Samodzielnej Brygady Pancernej (dowódca gen. Bronisław Rakowski), artylerii korpuśnej (dowódca płk. dypl. Roman Odzieżyński  oraz jednostek i  służb pomocniczych - łącznie ok. 46 tys.  żołnierzy, 224 działa, 180 czołgów.

Większość żołnierzy korpusu stanowili obywatele polscy deportowani w latach 1940-1941 na wschodnie obszary Związku Radzieckiego i którzy na mocy porozumienia Sikorski – Majski  z 30 lipca 1941r. zostali objęci amnestią a następnie wstąpili do formującej się w ZSRR Armii Polskiej. Armia ta po wyjściu z ZSRR (sierpień 1942r.) połączyła się z oddziałami polskimi znajdującymi się na Bliskim Wschodzie tworząc Armię Polską na Wschodzie (AWP) z której wydzielono II Korpus i skierowano na front włoski. Przerzucanie oddziałów korpusu zakończono w marcu 1944r.       

Natarcie II Korpusu

Natarcie II Korpusu Polskiego na Monte Cassino było częścią szerszej operacji noszącej kryptonim “Diadem”, której celem było przełamanie obrony niemieckiej i otwarcie drogi na Rzym. Obok Polaków brały w niej udział oddziały brytyjskie i francuskie. Główną siłę atakującą czwartego stanowił  korpus polski. Atak rozpoczął się o godz. 1:00 12 maja 1944r. Poprzedzony został ostrzałem artyleryjskim wykonanym przed północą poprzedniego dnia. Żołnierze mieli ciężkie zadanie, atakowali w niemal nieosłoniętym terenie, naszpikowanym minami, pod niemieckim ostrzałem z nadzwyczaj zmyślnie rozmieszczonych bunkrów. Pierwszy atak poniósł dotkliwe straty (zwłaszcza w kadrze dowódczej), bowiem nie udało się utrzymać kluczowych pozycji jak wzgórza "593", czy "Widmo", ale umożliwił Brytyjczykom wyparcie Niemców z dolnej części wzgórza Klasztornego i miasta Cassino. Co więcej – rozpoznano bojem większość bunkrów niemieckich, co ułatwiło kolejny szturm.

    

 

Drugi atak (rozpoczęty 17 maja) wreszcie przyniósł przełom. Polskie wojska wyparły po ciężkich walkach niemiecką 1. Dywizję Spadochronową Hermann Goering" z zajmowanych pozycji. W nocy Niemcy opuścili klasztor, obawiając się okrążenia przez wojska alianckie z powodu przełamania ich linii obrony na zachód od Doliny Liri. Nad ranem 18 maja patrol 12 Pułk Ułanów Podolskich, pod dowództwem ppor. Kazimierza Gurbiela wkroczył do ruin klasztoru  i zatknął na murach najpierw proporzec 12 Pułku Ułanów, a następnie polską flagę.  Tymczasem francuski Korpus Ekspedycyjny dokonał znacznych postępów na zachód od Doliny Liri i zmusił Niemców do odwrotu na Linię Hitlera. 18 maja 1944 r. o świcie na Monte Cassino odegrany został hejnał mariacki, ogłaszając zwycięstwo polskich żołnierzy. Droga na Rzym została otwarta. Miasto to zostało zajęte 4 czerwca.

Polskie walki pod Monte Cassino były niezwykle krwawe, w natarciu zginęło 924 żołnierzy, 2930 zostało rannych, a za zaginionych uznano 345. Wielokrotnie walczono wręcz przy użyciu noży, kolb czy pięści lub strzelano do siebie z bardzo bliskiej odległości.

 

Polski Cmentarz Wojenny pod Monte Cassino

Cmentarz polskich żołnierzy poległych w bitwie pod Monte Cassino powstał na przełomie 1944 i 1945 r., według projektu architektów Hryniewicza i Skolimowskiego. Zbudowano go na płaskim odcinku terenu pomiędzy Monte Cassino i wzgórzem "593", a więc w miejscu najbardziej wymownym. To właśnie tamtędy szły główne natarcia 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Uroczyste oddanie nastąpiło 1 września 1945 r. Zbudowali go żołnierze, uczestnicy bitwy. Spoczywa na nim 1051 poległych żołnierzy Rzeczypospolitej wszystkich narodowości (Polaków, Białorusinów, Ukraińców i Żydów) wyprowadzonych przez Władysława Andersa z "nieludzkiej ziemi, z sowieckich obozów koncentracyjnych Archipelagu Gułag.
 

 

 

 

 
Generał Władysław Anders – dowódca II Korpusu Polskiego


 
Generał Bronisław Duch - dowódca 3 Dywizji Strzelców Karpackich


 
Generał Nikodem Sulik – dowódca 5 Kresowej Dywizji Piechoty



Generał Bronisław Rakowski – dowódca 2 Brygady Pancernej

 

Płk. dypl. Roman Odzieżyński – dowódca artylerii II Korpusu Polskiego



Krzyż pamiątkowy Monte Cassino



Odznaka pamiątkowa II Korpusu Polskiego



Odznaka pamiątkowa 3 Dywizji Strzelców Karpackich



Oznaka rozpoznawcza  3 Dywizji Strzelców Karpackich

 

Oznaka rozpoznawcza 5 Kresowej Dywizji Piechoty