Powstanie Styczniowe, ostanie z polskich powstań narodowowyzwoleńczych XIX wieku, którego rocznicę wybuchu obchodzimy 23 stycznia, miało bardzo duży wpływ na społeczeństwo polskie jako pewną całość, ale także odcisnęło piętno na życiu jednostek będących jego częścią. Jedną z nich był bohater niniejszego opracowania, znany powszechnie jako Brat Albert.

 

Dzieciństwo i młodość

Adam Hilary Bernard Chmielowski, bo takie pierwotnie imiona nosił przyszły święty (imię Albert to imię zakonne), urodził się 20 sierpnia 1845 roku w Igołomii, w zubożałej rodzinie szlacheckiej herbu Jastrzębiec. Był najstarszym dzieckiem w rodzinie Józefy Chmielowskiej (z domu Borzysławskiej) i Wojciecha Chmielowskiego, miał troje młodszego rodzeństwa (Stanisława, Mariana i Jadwigę). Ojciec pełnił funkcję naczelnika carskiej komory celnej w Szczypiornie pod Kaliszem.

 

Rodzice Adama Chmielowskiego - Józefa z Borzysławskich i Wojciech Chmielowscy

 

 

 

W gronie rodzeństwa - od lewej: Adam, Stanisław, Marian, Jadwiga

Niestety sielanka rodzinna nie trwała długo - w 1853 roku, w wieku 8 lat, Adam traci ojca, a sześć lat później, w 1859r., umiera matka. Opiekę nad osieroconym rodzeństwem Chmielowskich obejmuje rada familijna złożona z krewnych i przyjaciół. Zanim to jednak nastąpiło Adam Chmielowski, po uzyskaniu stypendium rządowego (z uwagi na to, że zmarły w 1853 roku ojciec był urzędnikiem państwowym), wyjeżdża do Sankt Petersburga, gdzie rozpoczął edukację w Korpusie Kadetów. W 1858r., wraca do Warszawy, kontynuując naukę w Gimnazjum Realnym Jana Pankiewicza. W 1861r. podjął studia w Instytucie Politechnicznym i Rolniczo-Leśnym w Puławach, gdzie poznał i zaprzyjaźnił się z wybitnym malarzem Maksymilianem Gierymskim.

 

Adam Chmielowski w czasach studenckich (przed powstaniem styczniowym)

 

Powstaniec

W 1863 roku, na wieść o wybuchu powstania, Adam Chmielowski wraz z kolegami ze studiów zasila szeregi powstańców. Walczy kolejno w oddziałach Leona Frankowskiego (pod Kurowem) i Mariana Langiewicza. Po wygranej bitwie pod Grochowiskami przeszedł z oddziałem Langiewicza do Galicji. Mimo wygranych kilku bitew, wobec dużych strat w ludziach i niemożności utrzymania się w nasyconym wojskami rosyjskimi terenie dyktator powstania (Langiewicz był nim od 11 marca 1863r.) zdecydował się na ten krok. Powstańców aresztowano. Austriacy przewieźli Chmielowskiego do Ołomuńca na terenie ówczesnej monarchii habsburskiej. Wykorzystując sprzyjającą okazję zbiegł w maju 1863r. i przedostał się do kraju, włączając się ponownie do walk powstańczych.

 

Wśród powstańców – Adam Chmielowski zaznaczony czerwonym kwadratem

 

Po powrocie do kraju znajduje się na kielecczyźnie, gdzie przyłącza się do oddziału pułkownika Zygmunta Chmieleńskiego. Bierze udział w walkach pod Ciernem, Warzynem i Czarncą. 30 września 1863r., w ciężkiej, całodniowej bitwie pod Mełchowem (powiat częstochowski), zostaje ciężko ranny w nogę (od ostrzału artylerii rosyjskiej). Rannego powstańca wzięto do niewoli a lekarz polowy, w prymitywnych warunkach, bez znieczulenia, dokonuje amputacji lewej nogi. Dalsze leczenie odbywało się w szpitalu w Koniecpolu.

Zagrożony nasilającymi się represjami wobec powstańców, za staraniem rodziny, wydostał się z niewoli i w maju 1864r. trafił do Paryża. Tu dzięki pomocy finansowej od Komitetu Polsko-Francuskiego mógł poddać się dalszemu leczeniu i otrzymał protezę. Po ogłoszeniu amnestii w 1865r. powrócił do Warszawy.

Malarz

Po powrocie do kraju Adam Chmielowski rozpoczął studia malarskie w Warszawie. Musiał je jednak przerwać z powodu sprzeciwu rodzinnej rady opiekuńczej, która chciała aby jej podopieczny zdobył praktyczny zawód, dający utrzymanie. W związku z tym wyjechał na studia politechniczne do Gandawy (począwszy od roku akademickiego 1866/67). Jednak artystyczna dusza ponownie daje znać o sobie – studiów inżynierskich nie kończy, ale za to wpisuje się (4 maja 1870r.) na listę studentów słynnej Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Tam zaprzyjaźnił się z wieloma sławnymi artystami, m.in. Stanisławem Witkiewiczem, Józefem Chełmońskim, Aleksandrem Gierymskim, Leonem Wyczółkowskim.

 

Fotografia Adama Chmielowskiego z początku lat 70-tych XIX w.

 

Studia ukończył w 1874r., w następnych latach wiele malował i wystawiał swoje obrazy w Krakowie i Warszawie. Z tego okresu życia pochodzą pierwsze obrazy o tematyce religijnej, na przykład „Wizja św. Małgorzaty”, oraz najsłynniejszy religijny obraz Chmielowskiego „Ecce Homo”, który obecnie znajduje się w Krakowie w prezbiterium kaplicy sióstr Albertynek pw. Ecce Homo.

 

Adam Chmielowski – ok.1879r.

 

Dorobek Adama Chmielowskiego to 61 obrazów olejnych, 22 akwarele i 15 rysunków. Do najbardziej znanych prac należą m.in. „Po pojedynku”, „Dziewczynka z pieskiem”, „Cmentarz”, „Dama z listem”, „Powstaniec na koniu”, „Wizja św. Małgorzaty”, „Zachód słońca”, „Amazonka”.

 

Ecce Homo (Oto Człowiek),
1881- najsłynniejszy i najważniejszy obraz religijny Adama Chmielowskiego

 

 

Wraz z namalowaniem obrazu Ecce Homo we wnętrzu Adama Chmielowskiego nastąpił przełom. 24 września 1880 roku wstąpił do nowicjatu Zakonu Ojców Jezuitów w Starej Wsi. Po roku zrezygnował z powodu depresji i silnego załamania nerwowego. Do równowagi psychicznej i fizycznej dochodzi w majątku swojego brata Stanisława w Kudryńcach (dziś w obwodzie tarnopolskim na Ukrainie). Tam zainteresował się regułą Trzeciego Zakonu Św. Franciszka z Asyżu zwanego też Zakonem Świeckich. Wstąpił do niego i stał jego gorącym propagatorem.

 

Fotografia z czasów pobytu u brata Stanisława (1882-1884)

 

W tym samym czasie, jesienią 1884 roku, decyzją władz carskich został wydalony z granic zaboru rosyjskiego. Osiadł w Krakowie, przy ulicy Basztowej 4, gdzie dalej malował, ale też zainteresował się losem krakowskich żebraków, zaangażował się w opiekę nad nędzarzami i bezdomnymi. Po pewnym czasie porzucił całkowicie malarstwo, poświęcając się pomocy ubogim. Mieszkał w ogrzewalni miejskiej przy ul. Skawińskiej na Kazimierzu, najuboższej, najbardziej zaniedbanej dzielnicy Krakowa, razem z bezdomnymi, alkoholikami i nędzarzami.

 

Krakowski Kazimierz, akwarela Teodora Talowskiego (II poł. XIX w.)

 

25 sierpnia 1887 roku w Kaplicy Loretańskiej kościoła Ojców Kapucynów w Krakowie Adam Chmielowski przywdział szary habit III Zakonu św. Franciszka, przyjął też zakonne imię Albert – odtąd znany jest jako brat Albert. Dokładnie rok później, 25 sierpnia 1888r. złożył śluby zakonne na ręce kardynała Albina Dunajewskiego. Data ta jest także uważana za początek nowego zgromadzenia zakonnego założonego przez brata Alberta - Zgromadzeniu Braci Albertynów, którego reguła opierała się na pierwotnej regule franciszkańskiej.

 

Kardynał Albin Dunajewski – przyjął śluby zakonne od Alberta Chmielowskiego
oraz wspierał jego działalność zakonną (fotografia z 1878r.)

 

1 listopada 1888r. roku zawarł także umowę z miastem Krakowem nabywając prawo i obowiązek opiekowania się Ogrzewalnią miejską dla mężczyzn. W niecały rok później brat Albert wziął również pod swoją opiekę ogrzewalnię dla kobiet. Tam posługiwała grupa jego pomocnic z Anną Lubańską i Marią Silukowską na czele. Grupa ta stała się zalążkiem nowego zakonu żeńskiego. 15 stycznia 1891r. w kaplicy kardynała Dunajewskiego miały miejsce obłóczyny (przywdzianie habitu zakonnego) pierwszych siedmiu albertynek. Dało to początek Zgromadzeniu Sióstr Albertynek Posługujących Ubogim.

Bł. Bernardyna Maria Jabłońska
– współpracownica brata Alberta, pierwsza przełożona Sióstr Albertynek

 

W swojej działalności brat Albert skupiał się na pomocy najuboższym, objęła ona oprócz Krakowa także Lwów, Sokal, Tarnów, Stanisławów, Przemyśl, Kielce, Tarnopol i Jarosław. W sumie 20 placówek walki z nędzą i ubóstwem. Chciał, by przytuliska były samowystarczalnymi ośrodkami, w których wszyscy, tj. bezdomni wraz z członkami zgromadzeń zakonnych, wspólnymi siłami i wspólnymi narzędziami pracowali na swoje utrzymanie. Do pobytu w przytulisku miał prawo każdy ubogi, bo według brata Alberta konieczne jest, aby: „każdemu głodnemu dać jeść, bezdomnemu miejsce, a nagiemu odzież”. Prócz przytulisk zakładał Brat Albert domy dla bezdomnych dzieci i młodzieży, zakłady dla kalek, starców i nieuleczalnie chorych, otoczył opieką szpitale wojskowe i epidemiczne w czasie pierwszej wojny światowej.

 

Brat Albert w wizji artystycznej swojego przyjaciela Leona Wyczółkowskiego
– to przedstawienie najlepiej oddaje istotę jego posługiwania

 

Bracia i Siostry ze Zgromadzeń Brata Alberta musieli mieć odpowiednią formację, aby podołać obowiązkom dobrowolnie branym na siebie. Dokonywała się ona pod kierunkiem Brata Alberta w tak zwanych domach pustelniczych. Pierwsze domy pustelnicze powstał dla sióstr w Bruśnie i Prusiu. Najwybitniejszą rolę odegrały pustelnie w Zakopanem na Kalatówkach, istniejące od roku 1898. Domy zbudowano w dobrach hr. Władysława Zamoyskiego.

 

 

Domek brata Alberta zwany chatką na zakopiańskich Kalatówkach

 

Po wielu latach ciężkiej, codziennej pracy w trudnych warunkach brat Albert podupada na zdrowiu, jego stan zdrowia pogarsza się od 1915 roku. Umiera w południe 25 grudnia 1916 roku, w opinii świętości, w przytulisku dla mężczyzn w Krakowie. Miał wtedy 71 lat. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim. Bezpośrednią przyczyną jego śmierci był rak żołądka. Został nazwany „najpiękniejszym człowiekiem swojego pokolenia”. Jego doczesne szczątki znajdują się obecnie pod ołtarzem w kościele Ecce Homo (od 1997 r. – sanktuarium) na Prądniku Czerwonym w Krakowie.

 

 

Fotografia legitymacyjna brata Alberta z 1915r.

 

W 1938 roku prezydent RP Ignacy Mościcki nadał pośmiertnie Bratu Albertowi Wielką Wstęgę Orderu Odrodzenia Polski za „wybitne zasługi w działalności niepodległościowej i na polu pracy społecznej”.

Beatyfikacja i kanonizacja

W 1934 roku rozpoczęto prace przygotowawcze do procesu beatyfikacyjnego, lecz przerwała je wojna. 23 grudnia 1946 roku wznowiono proces informacyjny o świętości i cnotach Brata Alberta, który został ukończony w 1950r. W dniu 20 stycznia 1977 roku papież Paweł VI ogłosił dekret o heroiczności cnót Czcigodnego Sługi Bożego Brata Alberta.

Beatyfikacji Brata Alberta (wraz z Rafałem Kalinowskim) dokonał 22 czerwca 1983 roku Jan Paweł II, podczas Mszy św. na krakowskich Błoniach. 12 listopada 1989 r. w Bazylice Św. Piotra w Rzymie Ojciec Święty Jan Paweł II dokonał uroczyście kanonizacji bł. Brata Alberta (razem kanonizowano bł. Agnieszkę z Pragi Czeskiej).

 

Obraz kanonizacyjny św. Alberta Chmielowskiego autorstwa s. Lidii Pawełczak