Zamek w Olsztynku

Olsztynek należy do grupy najpóźniej założonych i zarazem najmniejszych ośrodków zamkowo-miejskich Prus Krzyżackich. Zaistniał on w okresie największej prosperity Zakonu, kiedy po zorganizowaniu samodzielnego komturstwa w Ostródzie podjęto decyzję o kolonizacji położonych w południowej części regionu terenów. Zbudowaną tutaj pod koniec XIII wieku drewnianą warownię w połowie XIV stulecia zastąpiono zabudową murowaną, a urzędnikiem odpowiedzialnym za powstanie nowej siedziby był komtur ostródzki Gunther von Hohenstein, od którego nazwiska przyjęła się późniejsza nazwa założonej przy zamku osady. Z czasem nazwę tę zastąpiono określeniem Parvum Olsten, rozumianą jako Mały Olsztyn - Olsztynek. Stanowiąca siedzibę niedużego okręgu, zarządzana bezpośrednio przez komornika zakonnego i podlegająca komturstwu w Ostródzie twierdza funkcjonowała sobie we względnym spokoju do 1410, kiedy to zaledwie dwa dni po bitwie grunwaldzkiej stanęły pod nią zjednoczone wojska polskio-litewskie. Pozbawione fortyfikacji miasto i wystraszona krzyżacka załoga zamku poddały go wówczas walkowerem, dobrowolnie otwierając bramy. Przez kilka następnych miesięcy Olsztynek podlegał zwierzchnictwu księcia mazowieckiego Janusza I Starszego, by w 1411 roku na mocy porozumień pokoju toruńskiego powrócić w ręce krzyżackie.

Podczas tzw. wojny głodowej, na wieści o zbliżaniu się oddziałów polskich zmuszony do defensywy wielki mistrz krzyżacki Michał Kuchmeister zastosował bezwzględną taktykę spalonej ziemi puszczając miasto z dymem oraz częściowo burząc dom zakonny. Po zakończeniu działań wojennych Olsztynek wrócił w dawne granice państwa niemieckiego i odbudowany rozwijał się do wybuchu zainicjowanej przez powstanie antykrzyżackie wojny trzynastoletniej (1454-66). Na początku konfliktu Rada Miejska radośnie opowiedziała się za sympatyzującym z królem polskim Związkiem Pruskim, by po przegranej przez Polaków bitwie pod Chojnicami koniunkturalnie zmienić front, oddając się do dyspozycji wielkiego mistrza. Podczas ostatniej wojny Zakonu z Polską w grudniu 1519 Olsztynek zajęły wojska hetmana koronnego Mikołaja Firleja, które po kapitulacji załogi 9 stycznia w sile dwustu żołnierzy rozpoczęły trwającą ponad rok okupację zamku. Po sekularyzacji Zakonu w 1525 miasteczko przyłączone zostało do Prus Książęcych, a pokrzyżacki gmach przeznaczono na siedzibę administracji książęcego starosty. Nie utracił on jeszcze wtedy walorów obronnych i podczas pierwszej wojny ze Szwedami czasowo zamieniony został w arsenał, zaopatrujący m.in. hetmana Stefana Koniecpolskiego przed zwycięską dla niego batalią pod Trzcianą w 1629. Pierwsze poważne zmiany w formie warownej rezydencji nastąpiły w drugiej połowie XVII wieku, a kolejne po rozbiorach - urządzono tutaj wówczas biura pruskiej intendentury, a następnie wyburzono część średniowiecznej zabudowy, pozostawiając w całości jedynie parter domu głównego, który zaadaptowano na mieszkania urzędników. W okresie 1847-49 gmach przekształcono w stylu neogotyckim i zamieniono na gimnazjum. XX-wieczne wojny światowe obeszły się dość okrutnie zarówno z miastem jak i samym zamkiem, niszcząc je w blisko 50 procentach. Dawną krzyżacką siedzibę odbudowano w latach 1946-54 i ponownie przeznaczono na cele szkolne.

Stan obecny;
Do naszych czasów z dawnego zamku pozostało niewiele. Zachowały się jedynie dolne (do wysokości 1. piętra) oryginalne elementy elewacji w skrzydle północnym oraz piwnice z gotyckimi, krzyżowo-żebrowymi sklepieniami. Obecnie mieści się tutaj siedziba Liceum Ogólnokształcącego oraz Zespół Szkół Zawodowych. Z uwagi na jego przeznaczenie w weekendy i wakacje teren zamkowy jest niedostępny (brama zamknięta na kłódkę).

Widok zamku od północnego wschodu

Justyna Kosacka - III TE

reakcja Wojciech Brański